process Ladki Bhaeen Yojana महाराष्ट्र राज्याने महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल टाकले आहे. मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील महायुती सरकारने जुलै 2024 मध्ये “मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना” ही महत्त्वाकांक्षी योजना सुरू केली.
या योजनेचा मुख्य उद्देश राज्यातील महिलांना आर्थिक स्वावलंबन प्राप्त करून देणे हा आहे. सुरुवातीला या योजनेअंतर्गत पात्र महिलांना दरमहा 1500 रुपयांची आर्थिक मदत दिली जात होती. आता ही रक्कम वाढवून 2100 रुपये करण्यात येणार आहे, जी महिलांच्या आर्थिक सक्षमीकरणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरणार आहे.
या योजनेची व्याप्ती पाहता, आजपर्यंत राज्यातील 2 कोटी 34 लाख महिलांना या योजनेचा लाभ मिळाला आहे. मात्र, अजूनही बऱ्याच महिला या योजनेपासून वंचित आहेत. यामागची कारणे विविध आहेत – कागदपत्रांची कमतरता, वेळेचा अभाव, माहितीचा अभाव इत्यादी. या सर्व बाबींचा विचार करून सरकारने या योजनेसाठी पुन्हा एकदा अर्ज करण्याची संधी देण्याचा निर्णय घेतला आहे.
या योजनेची पात्रता निकष स्पष्ट आणि सर्वसमावेशक आहेत. सर्वप्रथम, अर्जदार महिला महाराष्ट्राची रहिवासी असणे आवश्यक आहे. वयोमर्यादेचा विचार करता, 21 ते 65 वर्षे वयोगटातील महिला या योजनेसाठी पात्र आहेत. विशेष म्हणजे या योजनेत विवाहित, अविवाहित, घटस्फोटित आणि निराधार अशा सर्वच प्रकारच्या महिलांचा समावेश करण्यात आला आहे. मात्र, आर्थिक निकषांचाही विचार करण्यात आला असून, ज्या कुटुंबांचे वार्षिक उत्पन्न 2.5 लाख रुपयांपेक्षा कमी आहे, अशाच महिला या योजनेसाठी पात्र ठरतात.
कागदपत्रांच्या बाबतीत, सरकारने सोपी आणि सुलभ प्रक्रिया ठेवली आहे. आधार कार्ड हे प्राथमिक ओळखपत्र म्हणून आवश्यक आहे. त्याचबरोबर उत्पन्नाचा दाखला किंवा पिवळे/केशरी रेशनकार्ड यापैकी एक कागदपत्र आवश्यक आहे. महाराष्ट्राचे रहिवासी असल्याचा पुरावा म्हणून मूळ निवासी प्रमाणपत्र, मतदार ओळखपत्र, शाळा सोडल्याचा दाखला किंवा जन्म दाखला यापैकी कोणतेही एक कागदपत्र स्वीकारले जाते. थेट लाभ हस्तांतरणासाठी बँक खाते आवश्यक असून, त्यासाठी बँक पासबुकची प्रत जोडणे गरजेचे आहे. याशिवाय एक पासपोर्ट साईज फोटो आणि संपर्कासाठी मोबाईल क्रमांक देणे आवश्यक आहे.
नवीन नोंदणी प्रक्रियेबाबत बोलायचे झाल्यास, डिसेंबर 2024 च्या पहिल्या आठवड्यात ही प्रक्रिया सुरू होणार आहे. या नवीन टप्प्यात, आधी अर्ज न करू शकलेल्या सर्व पात्र महिलांना अर्ज करण्याची संधी मिळणार आहे. विशेष म्हणजे ज्या महिलांचे अर्ज मंजूर होतील, त्यांना अर्ज मंजूर झालेल्या महिन्यापासूनच या योजनेचा लाभ मिळू शकेल.
अर्ज प्रक्रिया अत्यंत सोपी ठेवण्यात आली आहे. अर्जदार महिलांना त्यांच्या नजीकच्या अंगणवाडी केंद्रात जाऊन अर्ज करता येईल. अंगणवाडी सेविका या अर्ज प्रक्रियेत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावणार आहेत. त्या महिलांना आवश्यक मार्गदर्शन करून अर्ज भरण्यास मदत करतील. यामुळे ग्रामीण भागातील आणि शिक्षणाच्या संधीपासून वंचित राहिलेल्या महिलांनाही या योजनेचा लाभ घेणे सोपे जाईल.
ही योजना केवळ आर्थिक मदतीपुरती मर्यादित नाही. याद्वारे महिलांना नियमित उत्पन्नाचा स्त्रोत मिळेल, जो त्यांच्या दैनंदिन गरजा भागवण्यास मदत करेल. याशिवाय, या योजनेमुळे महिलांमध्ये आर्थिक साक्षरता वाढण्यास मदत होईल. बँक खात्याच्या माध्यमातून मिळणारी रक्कम त्यांना बँकिंग व्यवहारांशी परिचित करेल. हे त्यांच्या आर्थिक स्वावलंबनाच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल ठरेल.
या योजनेचा सर्वात महत्त्वाचा पैलू म्हणजे तिचा सर्वसमावेशक दृष्टिकोन. समाजातील सर्व स्तरांतील महिलांना या योजनेत स्थान देण्यात आले आहे. विशेषतः आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांतील महिलांसाठी ही योजना वरदान ठरू शकते. दरमहा मिळणारी 2100 रुपयांची रक्कम त्यांच्या कुटुंबाच्या उत्पन्नात भर घालेल आणि त्यांना आर्थिक स्थैर्य प्राप्त करण्यास मदत करेल.
थोडक्यात, मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना ही महाराष्ट्र राज्यातील महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या योजनेच्या माध्यमातून राज्य सरकार महिलांच्या आर्थिक स्वातंत्र्याला चालना देत आहे. नवीन नोंदणी प्रक्रियेमुळे अधिकाधिक महिलांना या योजनेचा लाभ घेता येईल.