nuksan bharpai yadi महाराष्ट्रातील शेतकरी बांधवांसाठी राज्य शासनाने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे. जानेवारी २०२४ ते मे २०२४ या कालावधीत राज्यात झालेल्या अवकाळी पावसामुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले होते. या नुकसानीची भरपाई देण्यासाठी शासनाने ५९६ कोटी रुपयांचा विशेष निधी मंजूर केला आहे. या निर्णयामुळे राज्यातील १६ जिल्ह्यांमधील शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा मिळणार आहे.
शेतकऱ्यांच्या हिताचा विचार करता शासनाने या नुकसानभरपाईसाठी स्पष्ट निकष निश्चित केले आहेत. प्रत्येक शेतकऱ्याला कमाल ३ हेक्टर जमीन क्षेत्राच्या मर्यादेत ही मदत मिळणार आहे. या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांकडे आधार कार्डशी संलग्न बँक खाते असणे आवश्यक आहे. पारदर्शकता राखण्यासाठी थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) पद्धतीचा अवलंब करण्यात आला आहे, ज्यामुळे मध्यस्थांशिवाय शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात थेट मदत जमा होईल.
या योजनेंतर्गत राज्यातील अहमदनगर, नाशिक, धुळे, जळगाव, सोलापूर, पुणे, अमरावती, अकोला, यवतमाळ, बुलढाणा, वाशीम, गोंदिया, नागपूर, भंडारा, चंद्रपूर आणि गडचिरोली या १६ जिल्ह्यांची निवड करण्यात आली आहे. या जिल्ह्यांची निवड करताना अवकाळी पावसामुळे झालेल्या नुकसानीचे प्रमाण, प्रभावित शेतकऱ्यांची संख्या आणि पिकांचे नुकसान यांचा सखोल विचार करण्यात आला आहे.
डिजिटल क्रांतीचा फायदा घेत शासनाने या योजनेची अंमलबजावणी अधिक पारदर्शक आणि सुलभ केली आहे. “लाडकी बहीण लाभार्थी यादी” या नावाने सर्व लाभार्थी शेतकऱ्यांची यादी ऑनलाइन उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. शेतकरी आपल्या मोबाईल किंवा संगणकावरून ही यादी सहज डाउनलोड करू शकतात. तसेच, या योजनेसंदर्भातील सविस्तर माहिती असलेला शासन निर्णय (जी.आर.) देखील ऑनलाइन स्वरूपात उपलब्ध करून देण्यात आला आहे.
अवकाळी पावसामुळे शेतकऱ्यांचे अतोनात नुकसान झाले होते. अनेक शेतकऱ्यांचे संपूर्ण पीक वाया गेले होते, तर काहींच्या पिकांचे आंशिक नुकसान झाले होते. या नुकसानीमुळे शेतकऱ्यांसमोर मोठे आर्थिक संकट उभे राहिले होते. पुढील हंगामासाठी बियाणे, खते आणि इतर शेती साहित्य खरेदी करणे त्यांना कठीण जात होते. अशा बिकट परिस्थितीत शासनाने दिलेली ही मदत शेतकऱ्यांना नव्या उमेदीने पुढे जाण्यास निश्चितच मदत करणार आहे.
मात्र, हवामान बदलामुळे अवकाळी पाऊस, गारपीट, वादळी वारे अशा नैसर्गिक आपत्ती आता वारंवार येत आहेत. या परिस्थितीला तोंड देण्यासाठी तात्पुरत्या उपाययोजनांबरोबरच दीर्घकालीन उपाययोजना करणे अत्यंत गरजेचे आहे. यासाठी हवामान अंदाज प्रणालीचे बळकटीकरण करणे आवश्यक आहे. अचूक हवामान अंदाज मिळाल्यास शेतकरी योग्य वेळी योग्य ती खबरदारी घेऊ शकतात.
याशिवाय, सर्व शेतकऱ्यांना परवडणाऱ्या दरात पीक विमा उपलब्ध करून देणे, जलसंधारण उपाययोजनांद्वारे पाणी साठवण क्षमता वाढवणे, आधुनिक शेती पद्धतींचा अवलंब करणे आणि शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञान व पद्धतींचे प्रशिक्षण देणे या गोष्टींवर भर देणे आवश्यक आहे.
नुकसानभरपाईचा योग्य वापर करण्यासाठी शेतकऱ्यांनीही काही महत्त्वाच्या बाबींची काळजी घेणे गरजेचे आहे. सर्वप्रथम, लाभार्थी यादीत आपले नाव आहे का याची खातरजमा करावी. बँक खात्याची माहिती अचूक आणि अद्ययावत असल्याची खात्री करावी. मिळालेल्या नुकसानभरपाईचा वापर शेतीसाठी आवश्यक साहित्य खरेदीसाठी करावा. पुढील हंगामासाठी नियोजनबद्ध पद्धतीने तयारी करावी आणि भविष्यातील नुकसान टाळण्यासाठी पीक विमा उतरवावा.
महाराष्ट्र शासनाने शेतकऱ्यांना दिलेली ही मदत निश्चितच स्वागतार्ह आहे. परंतु ही केवळ तात्पुरती उपाययोजना आहे, हे लक्षात घेतले पाहिजे. हवामान बदलाच्या वाढत्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी शेतकऱ्यांना अधिक सक्षम करणे गरजेचे आहे. यासाठी शासन, शेतकरी आणि शेती क्षेत्रातील तज्ज्ञांनी एकत्र येऊन दीर्घकालीन उपाययोजना आखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
