price of soybeans भारतीय शेतकऱ्यांसाठी, विशेषतः सोयाबीन उत्पादकांसाठी आशादायक वातावरण निर्माण झाले आहे. सोयाबीनच्या बाजारभावात लक्षणीय वाढ होत असून, केंद्र सरकारच्या धोरणात्मक निर्णयांमुळे या क्षेत्रात नवीन संधी निर्माण होत आहेत. या परिस्थितीचा सविस्तर आढावा घेऊया.
वाढते बाजारभाव आणि सरकारी धोरणे
केंद्र सरकारने अलीकडेच खाद्यतेलावरील आयात शुल्कात महत्त्वपूर्ण वाढ केली आहे. तेल उद्योगाने दहा टक्के वाढीची अपेक्षा व्यक्त केली होती, परंतु सरकारने त्यापेक्षा दुप्पट म्हणजेच २०% वाढ केली आहे. या निर्णयामुळे देशांतर्गत सोयाबीन प्रक्रिया उद्योगाला चालना मिळणार असून, शेतकऱ्यांना त्याचा थेट फायदा होणार आहे.
राष्ट्रीय तेल मिशन: एक महत्त्वाकांक्षी पाऊल
भारत सरकारने नॅशनल ऑइल मिशनची घोषणा केली आहे, जी देशांतर्गत तेलबिया पिकांच्या उत्पादनासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या मिशनचे प्रमुख उद्दिष्ट २०३०-३१ पर्यंत तेलबिया पिकांचे उत्पादन ६९७ लाख टनांपर्यंत वाढवणे हे आहे. हे धोरण देशाच्या खाद्यतेल स्वावलंबनाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
आंतरराष्ट्रीय परिस्थिती आणि त्याचा प्रभाव
युक्रेन-रशिया संघर्षामुळे जागतिक खाद्यतेल बाजारात मोठे बदल झाले आहेत. युक्रेन आणि रशिया या दोन्ही देशांमध्ये सूर्यफूल उत्पादनात १५ ते २० लाख टनांची घट झाली आहे. यापूर्वी भारत ७०% सूर्यफूल तेल युक्रेनमधून आणि ३०% रशियामधून आयात करत होता. मात्र, युद्धानंतर ही स्थिती उलटली असून, आता रशियाकडून ७०% आणि युक्रेनकडून ३०% आयात होत आहे.
भारताची खाद्यतेल आयात स्थिती
सध्या भारत दरमहा सुमारे १८ लाख टन खाद्यतेलाची आयात करत आहे. चालू हंगामात ही आयात २२५ लाख टनांपर्यंत जाण्याची शक्यता व्यक्त करण्यात येत आहे. या आयातीवर दरवर्षी २०० कोटी रुपयांहून अधिक खर्च होतो, जो देशाच्या परकीय चलन साठ्यावर मोठा ताण आणतो.
शेतकऱ्यांसाठी संधी आणि आव्हाने
सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी ही परिस्थिती अनुकूल आहे. मात्र, या संधीचा पूर्ण लाभ घेण्यासाठी काही महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात घेणे आवश्यक आहे:
१. हमी भावाची भूमिका:
- सरकारने हमीभावाने खरेदी केल्यास दर हमीभावापेक्षा वर जाण्याची शक्यता आहे
- सरकारी खरेदी कमी झाल्यास दरात घट होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही
२. उत्पादन वाढीची गरज:
- देशाची ७२% तेलबियांची गरज भागवण्यासाठी उत्पादन वाढवणे आवश्यक आहे
- शाश्वत शेती पद्धतींचा अवलंब करून उत्पादकता वाढवणे महत्त्वाचे आहे
आंतरराष्ट्रीय बाजारातील घडामोडींचा भारतीय बाजारावर थेट परिणाम होत आहे:
१. सूर्यफूल तेलाचे दर:
- टर्कीसारखे देश जागतिक बाजारातून सूर्यफूल तेल खरेदी करून, प्रक्रिया करून पुन्हा निर्यात करत आहेत
- यामुळे सूर्यफूल तेलाच्या किंमती उच्च पातळीवर राहण्याची शक्यता आहे
२. नोव्हेंबर महिन्यात:
- भारतात खाद्यतेलाची आयात वाढण्याची शक्यता आहे
- सोयाबीनच्या आंतरराष्ट्रीय दरात वाढ होण्याची शक्यता आहे
सध्याची परिस्थिती भारतीय सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी अनुकूल आहे. केंद्र सरकारच्या धोरणात्मक निर्णयांमुळे देशांतर्गत तेलबिया उत्पादन वाढवण्यास प्रोत्साहन मिळणार आहे. मात्र, या संधीचा पूर्ण लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी उत्पादन वाढवण्याबरोबरच गुणवत्तेकडेही लक्ष देणे आवश्यक आहे. नॅशनल ऑइल मिशनच्या माध्यमातून सरकारने उचललेले पाऊल देशाच्या खाद्यतेल स्वावलंबनाच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल ठरणार आहे.
