cotton prices महाराष्ट्रातील कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी २०२४ चे वर्ष विशेष महत्त्वाचे ठरत आहे. मागील काही वर्षांपासून अनेक आर्थिक संकटांशी झुंज देणाऱ्या शेतकऱ्यांना यंदा दिलासा मिळत असल्याचे चित्र स्पष्ट होत आहे. विशेषतः कापसाच्या वाढत्या बाजारभावामुळे शेतकरी वर्गात समाधानाचे वातावरण निर्माण झाले आहे.
राज्यातील विदर्भ, मराठवाडा आणि खानदेश या प्रमुख कृषी विभागांमध्ये कापूस हे महत्त्वाचे व्यावसायिक पीक मानले जाते. या भागांसह मध्य महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांमधील शेतकरीही मोठ्या प्रमाणात कापसाची लागवड करतात. बहुतांश शेतकऱ्यांचे आर्थिक जीवन या पिकावर अवलंबून असल्याने, कापसाला मिळणारा बाजारभाव हा त्यांच्या जीवनमानाचा महत्त्वाचा निर्देशांक ठरतो.
मागील वर्षीची परिस्थिती अत्यंत विपरीत होती. कापसाचे उत्पादन घटले होते आणि बाजारभावही अपेक्षेपेक्षा कमी मिळाला होता. उत्पादन खर्च देखील न निघाल्याने अनेक शेतकरी आर्थिक संकटात सापडले होते. या परिस्थितीत राज्य सरकारला कापूस आणि सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांना विशेष अनुदान देण्याची वेळ आली होती.
मात्र यंदाची परिस्थिती वेगळी आहे. शेतकऱ्यांनी मागील वर्षीच्या अनुभवातून धडा घेत, यंदाच्या हंगामात विशेष काळजी घेतली आहे. योग्य वेळी पेरणी, नियोजनबद्ध पीक व्यवस्थापन आणि काळजीपूर्वक देखभाल यामुळे उत्पादनात वाढ होण्याची अपेक्षा आहे. विशेष म्हणजे बाजारभावही शेतकऱ्यांच्या अपेक्षेप्रमाणे वाढत असल्याचे दिसत आहे.
महाराष्ट्रात परंपरागत पद्धतीने विजयादशमीनंतर कापसाची बाजारात आवक सुरू होते. यंदाही याच काळात शेतकऱ्यांनी आपला कापूस विक्रीसाठी बाजारात आणण्यास सुरुवात केली. सुरुवातीला कापसाचे दर कमी असले तरी आता त्यात क्रमशः वाढ होताना दिसत आहे. बाजार विश्लेषकांच्या मते, कापसाचे दर आता प्रति क्विंटल आठ हजार रुपयांच्या दिशेने वाटचाल करत आहेत.
विशेष उल्लेखनीय बाब म्हणजे राज्यातील एका प्रमुख बाजार समितीमध्ये कापसाला प्रति क्विंटल ७६०० रुपये एवढा उत्तम दर मिळाला आहे. दिवाळीपूर्वीच इतका चांगला भाव मिळत असल्याने शेतकऱ्यांमध्ये आनंदाचे वातावरण आहे. विशेषतः या परिसरातील शेतकऱ्यांच्या चेहऱ्यावर स्मित हास्य दिसत आहे, कारण मागील वर्षीच्या तुलनेत यंदाचे दर अधिक चांगले आहेत.
राज्यातील अनेक बाजार समित्यांमध्ये कापूस खरेदीला वेग आला असून, दिवाळीपूर्वीच मोठ्या प्रमाणावर खरेदी सुरू झाली आहे. बाजार तज्ज्ञांच्या मते, येत्या काळात कापसाचे दर आठ हजारांच्याही पुढे जाण्याची शक्यता आहे. शेतकऱ्यांना त्यांच्या कापसाला आठ ते नऊ हजार रुपये दर मिळावा, अशी अपेक्षा व्यक्त केली जात आहे.
मात्र या सकारात्मक चित्राबरोबरच काही आव्हानेही शेतकऱ्यांसमोर आहेत. हवामान बदलाचा थेट परिणाम शेतीवर होत आहे. अवकाळी पाऊस, दुष्काळ किंवा अतिवृष्टी यांमुळे पिकांचे मोठे नुकसान होण्याची शक्यता असते. त्याचबरोबर किडींचा वाढता प्रादुर्भाव हीही एक महत्त्वाची समस्या आहे. शिवाय खते, कीटकनाशके आणि मजुरी यांच्या वाढत्या दरांमुळे उत्पादन खर्चही वाढत आहे.
अशा परिस्थितीत सध्याचा वाढता बाजारभाव हा शेतकऱ्यांसाठी दिलासादायक ठरत आहे. मागील वर्षी झालेल्या नुकसानीतून सावरण्यासाठी हा भाव निश्चितच मदत करेल. विशेषतः विदर्भ आणि मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांसाठी हे वर्ष महत्त्वपूर्ण ठरणार आहे, कारण या भागात कापूस हे प्रमुख व्यावसायिक पीक आहे.
थोडक्यात, यंदाचे वर्ष कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी आशादायक ठरत असले तरी अजूनही बरेच प्रश्न सुटायचे आहेत. हवामान बदल, किडींचा प्रादुर्भाव आणि वाढता उत्पादन खर्च या समस्यांवर दीर्घकालीन उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. तरीही सध्याच्या बाजारभावामुळे शेतकऱ्यांना थोडा आर्थिक दिलासा मिळाला आहे, हे निश्चितच सकारात्मक चिन्ह आहे.