PM Kisan Yojana भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या मुख्य आधारस्तंभांपैकी एक असलेल्या कृषी क्षेत्राला आजही अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे. देशातील बहुसंख्य शेतकरी कुटुंबे अजूनही दारिद्र्यरेषेखाली जीवन जगत असून, त्यांना रोजच्या जीवनात अनेक अडचणींना तोंड द्यावे लागते.
या पार्श्वभूमीवर, केंद्र सरकारने फेब्रुवारी 2019 मध्ये ‘पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना’ सुरू केली, जी शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सबलीकरणाच्या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल ठरले आहे.
शेतकऱ्यांच्या जीवनातील आव्हाने आजच्या काळात शेतकऱ्यांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते. अनियमित पाऊस, दुष्काळ, पूर यासारख्या नैसर्गिक आपत्तींमुळे पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. शेतीसाठी लागणारी साधने, बियाणे, खते यांचे वाढते दर आणि मजुरांच्या मजुरीत झालेली वाढ यामुळे उत्पादन खर्च प्रचंड वाढला आहे.
याशिवाय, बाजारपेठेतील अस्थिरता आणि मध्यस्थांकडून होणारी फसवणूक यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचा योग्य भाव मिळत नाही. या सर्व कारणांमुळे शेतकरी कर्जबाजारी होत आहेत.
योजनेची उद्दिष्टे आणि वैशिष्ट्ये पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य करून त्यांचे जीवनमान उंचावणे. या योजनेअंतर्गत, पात्र शेतकऱ्यांना वार्षिक 6,000 रुपयांची मदत दिली जाते.
ही रक्कम तीन समान हप्त्यांमध्ये विभागली जाते, प्रत्येक हप्त्यात 2,000 रुपये दिले जातात. महत्त्वाचे म्हणजे, ही रक्कम थेट लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाते, ज्यामुळे मध्यस्थांची गरज पडत नाही आणि भ्रष्टाचाराला आळा बसतो.
पात्रता निकष या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही विशिष्ट निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, शेतकऱ्याच्या स्वतःच्या नावावर शेतजमीन असणे आवश्यक आहे. भाडेतत्त्वावर किंवा दुसऱ्याच्या जमिनीवर शेती करणारे शेतकरी या योजनेसाठी पात्र नाहीत. एका कुटुंबातील फक्त एकाच व्यक्तीला या योजनेचा लाभ घेता येतो. याशिवाय, लाभार्थ्यांची केवायसी पूर्ण असणे आवश्यक आहे.
योजनेची प्रगती आणि यशस्वी अंमलबजावणी योजनेच्या सुरुवातीपासून आतापर्यंत अठरा हप्ते यशस्वीरीत्या वितरित करण्यात आले आहेत. सर्वात अलीकडचा म्हणजे अठरावा हप्ता 5 ऑक्टोबर 2024 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते वितरित करण्यात आला.
पुढील एकोणिसावा हप्ता फेब्रुवारी 2025 मध्ये देण्यात येणार असून, तोही पंतप्रधानांच्या हस्ते वितरित होणार आहे. योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे लाखो शेतकऱ्यांना याचा लाभ मिळाला आहे.
योजनेचे सकारात्मक परिणाम या योजनेमुळे शेतकऱ्यांच्या जीवनात अनेक सकारात्मक बदल घडून आले आहेत. नियमित आर्थिक मदतीमुळे त्यांना एक प्रकारची आर्थिक सुरक्षा मिळाली आहे. या मदतीचा उपयोग शेतकरी त्यांच्या दैनंदिन खर्चांसाठी तसेच शेती साहित्य खरेदीसाठी करू शकतात.
उच्च दर्जाचे बियाणे, खते आणि आधुनिक शेती साहित्य खरेदी करण्यास ही मदत उपयोगी पडते, ज्यामुळे शेतीची उत्पादकता वाढण्यास मदत होते. शिवाय, या नियमित उत्पन्नामुळे शेतकऱ्यांना सावकारांकडून कर्ज घेण्याची गरज कमी होते.
आव्हाने आणि भविष्यातील वाटचाल या योजनेला देशभरातून चांगला प्रतिसाद मिळत असला तरी, अजूनही काही आव्हाने आहेत. अनेक पात्र शेतकरी अजूनही या योजनेपासून वंचित आहेत. काहींना योजनेची पुरेशी माहिती नाही तर काहींना आवश्यक कागदपत्रे जमा करण्यात अडचणी येतात. याशिवाय, केवायसी अपडेट न केल्यामुळे काही लाभार्थ्यांना हप्ते मिळण्यास विलंब होतो.
समारोप पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना ही शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सक्षमीकरणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरली आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना नियमित उत्पन्नाचा स्रोत मिळाला असून, त्यांच्या आर्थिक स्थैर्याला हातभार लागला आहे.
योजनेची यशस्वी अंमलबजावणी आणि सर्व पात्र लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचण्यासाठी अधिक प्रयत्नांची गरज आहे. यासाठी स्थानिक प्रशासन, बँका आणि शेतकरी संघटनांनी एकत्र येऊन काम करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांमध्ये या योजनेबद्दल जागरूकता वाढवणे, त्यांना आवश्यक कागदपत्रे मिळवण्यास मदत करणे आणि केवायसी अपडेट करण्यास प्रोत्साहित करणे या गोष्टींवर भर दिला पाहिजे.
