free gas cylinders भारत सरकारने अलीकडेच जाहीर केलेली ‘फ्री गॅस सिलेंडर योजना’ ही देशातील गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबांसाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरणार आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश देशातील प्रत्येक कुटुंबापर्यंत स्वच्छ आणि किफायतशीर इंधन पोहोचवणे हा आहे. सरकारच्या या निर्णयामुळे लाखो कुटुंबांना दिलासा मिळणार आहे.
भारतासारख्या विकसनशील देशात, स्वयंपाकासाठी स्वच्छ इंधनाची उपलब्धता हा एक मोठा आव्हान आहे. विशेषतः ग्रामीण भागात अनेक कुटुंबे अजूनही पारंपारिक इंधन साधनांवर अवलंबून आहेत.
लाकूड, कोळसा आणि केरोसीन यांसारख्या अस्वच्छ इंधनांचा वापर करावा लागत असल्याने त्यांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होत आहे. विशेषतः महिला आणि लहान मुलांच्या श्वसनविषयक आजारांमध्ये वाढ होत आहे. याशिवाय, लाकडांसाठी होणारी जंगलतोड पर्यावरणासाठीही घातक ठरत आहे.
या पार्श्वभूमीवर, सरकारने आणलेली ‘फ्री गॅस सिलेंडर योजना’ ही एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेअंतर्गत पात्र कुटुंबांना वर्षभरात तीन मोफत गॅस सिलेंडर दिले जाणार आहेत. या योजनेची सर्वात महत्त्वाची वैशिष्ट्ये म्हणजे तिचा व्यापक दृष्टिकोन आणि सर्वसमावेशक स्वरूप. उज्ज्वला योजनेचे लाभार्थी, दारिद्र्य रेषेखालील (BPL) कार्डधारक, तसेच ठराविक उत्पन्न मर्यादेतील कुटुंबे या योजनेसाठी पात्र असतील.
या योजनेचे आणखी एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे महिला सबलीकरणावर दिलेला भर. गॅस कनेक्शन कुटुंबातील महिला सदस्याच्या नावावर नोंदवले जाईल. यामुळे महिलांचे सामाजिक आणि आर्थिक सबलीकरण होण्यास मदत होईल. त्यांना कुटुंबातील महत्त्वाच्या निर्णयप्रक्रियेत सहभागी होण्याची संधी मिळेल.
योजनेची अंमलबजावणी सुलभ व्हावी यासाठी सरकारने अर्ज प्रक्रिया अत्यंत सोपी ठेवली आहे. इच्छुक लाभार्थी ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन पद्धतीने अर्ज करू शकतात. ऑनलाइन अर्जासाठी सरकारच्या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन नोंदणी करता येते. येथे अर्जदाराला आवश्यक माहिती जसे की नाव, पत्ता, मोबाइल नंबर आणि आधार क्रमांक भरावा लागतो. ज्यांना ऑनलाइन अर्ज करणे शक्य नाही, ते नजीकच्या गॅस एजन्सी किंवा सरकारी कार्यालयात जाऊन अर्ज करू शकतात.
लाभार्थ्यांची ओळख सत्यापित करण्यासाठी eKYC प्रक्रिया अनिवार्य करण्यात आली आहे. ही प्रक्रिया ऑनलाइन किंवा नजीकच्या गॅस एजन्सीवर पूर्ण करता येते. यामुळे योजनेचा लाभ खऱ्या लाभार्थ्यांपर्यंतच पोहोचेल याची खात्री होते. तसेच, डिजिटल पद्धतीने होणारी ही प्रक्रिया पारदर्शक आणि जलद आहे.
या योजनेचे फायदे अनेकविध आहेत. सर्वात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे कुटुंबांना आर्थिक दिलासा मिळणार आहे. वाढत्या महागाईच्या काळात गॅस सिलेंडरच्या किमती सामान्य माणसाच्या आवाक्याबाहेर जात आहेत. अशा परिस्थितीत तीन मोफत सिलेंडर मिळणे हे कुटुंबांसाठी मोठे आर्थिक सहाय्य ठरणार आहे.
दुसरा महत्त्वाचा फायदा म्हणजे आरोग्यविषयक. स्वच्छ इंधनाच्या वापरामुळे घरातील वायू प्रदूषण कमी होईल. यामुळे विशेषतः महिला आणि मुलांच्या आरोग्यात सुधारणा होईल. श्वसनविषयक आजार, डोळ्यांचे विकार यांसारख्या समस्या कमी होतील.
पर्यावरणाच्या दृष्टीनेही ही योजना महत्त्वाची आहे. लाकडांच्या वापरात घट झाल्याने जंगलतोड कमी होईल. तसेच, स्वच्छ इंधनाच्या वापरामुळे वायू प्रदूषणही कमी होईल. यामुळे पर्यावरण संरक्षणाला चालना मिळेल.
सरकारची ही योजना सामाजिक परिवर्तनाचेही एक प्रभावी माध्यम ठरू शकते. स्वच्छ इंधनाच्या वापरामुळे महिलांना स्वयंपाकासाठी कमी वेळ द्यावा लागेल. त्यामुळे त्यांना शिक्षण, व्यवसाय किंवा इतर विकासात्मक कामांसाठी अधिक वेळ मिळू शकेल.
थोडक्यात, ‘फ्री गॅस सिलेंडर योजना’ ही केवळ एक कल्याणकारी योजना नाही, तर ती सामाजिक परिवर्तन घडवणारी एक महत्त्वाची योजना आहे. या योजनेमुळे लाखो कुटुंबांचे जीवनमान सुधारेल, महिला सबलीकरणाला चालना मिळेल आणि पर्यावरण संरक्षणालाही हातभार लागेल.
