New ST bus fares महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाने (एसटी) नुकताच एक महत्त्वपूर्ण निर्णय जाहीर केला आहे. उन्हाळी हंगामात प्रवाशांची संख्या मोठ्या प्रमाणावर वाढत असताना एसटी प्रवासी तिकिटांच्या दरात १० टक्क्यांनी वाढ करण्यात येणार आहे.
या निर्णयामुळे सर्वसामान्य प्रवाशांच्या खिशावर अतिरिक्त आर्थिक बोजा पडणार असून, विशेषतः उन्हाळी सुट्टीच्या काळात प्रवास करणाऱ्या नागरिकांना याचा मोठा फटका बसणार आहे.
हंगामी भाडेवाढीचे स्वरूप एसटी महामंडळाने जाहीर केलेली ही भाडेवाढ तात्पुरत्या स्वरूपाची असून, ती एप्रिल ते १५ जून २०२४ या कालावधीसाठी लागू राहणार आहे. महामंडळाने स्पष्ट केले आहे की या कालावधीनंतर तिकीट दर पूर्ववत करण्यात येतील. सध्या लोकसभा निवडणुकीची आचारसंहिता लागू असल्याने, या भाडेवाढीच्या प्रस्तावासाठी निवडणूक आयोगाची विशेष परवानगी घेणे आवश्यक आहे.
उन्हाळी हंगामातील प्रवासी वर्दळ उन्हाळ्याच्या सुट्यांमध्ये विद्यार्थी, पर्यटक आणि नोकरदार वर्ग मोठ्या प्रमाणात प्रवास करत असतो. या काळात दररोज सरासरी ५५ लाख प्रवासी स्थलांतरित होत असून, स्थलांतरित होणाऱ्यांची एकूण संख्या १३,००० पर्यंत पोहोचते. देवदर्शन, कौटुंबिक भेटी आणि पर्यटनासाठी प्रवाशांची संख्या लक्षणीय वाढते. अशा परिस्थितीत भाडेवाढीचा निर्णय प्रवाशांसाठी अतिरिक्त आर्थिक ताण निर्माण करणारा ठरणार आहे.
भाडेवाढीची कारणमीमांसा एसटी महामंडळाने या भाडेवाढीमागील अनेक कारणे नमूद केली आहेत. यामध्ये वाहतूक खर्चात झालेली वाढ, इंधन दरवाढीचा परिणाम, महामंडळाचे आर्थिक नियोजन आणि प्रवासी सेवांच्या गुणवत्ता सुधारणेसाठी आवश्यक निधी यांचा समावेश आहे. महामंडळाच्या दृष्टीने ही भाडेवाढ आर्थिक स्थिरतेसाठी महत्त्वाची असली तरी, ती सर्वसामान्य प्रवाशांसाठी मात्र अडचणीची ठरणार आहे.
मागील भाडेवाढीचा आढावा २०१८ मध्ये एसटी महामंडळाने दिवाळीच्या काळात २० टक्के भाडेवाढ केली होती. त्यावेळी डिझेलच्या वाढत्या किमती, कोरोना काळातील आर्थिक नुकसान आणि महामंडळाचे वाढते परिचालन खर्च ही प्रमुख कारणे होती. त्यावेळीही प्रवाशांच्या खिशावर मोठा आर्थिक बोजा पडला होता.
प्रवाशांवरील परिणाम प्रस्तावित १० टक्के भाडेवाढीचा सर्वाधिक परिणाम नियमित प्रवास करणाऱ्या नोकरदार वर्गावर, शालेय-महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांवर, गावाकडे जाणाऱ्या स्थलांतरित कामगारांवर आणि पर्यटन व देवदर्शनासाठी प्रवास करणाऱ्या नागरिकांवर होणार आहे. कुटुंबासह प्रवास करणाऱ्यांना जास्त खर्च करावा लागणार असून, विद्यार्थ्यांच्या पालकांवर अतिरिक्त आर्थिक ताण येणार आहे.
प्रशासकीय प्रक्रिया भाडेवाढीच्या प्रस्तावासाठी विविध स्तरांवरील मान्यता आवश्यक आहे. यामध्ये राज्य परिवहन प्राधिकरणाची परवानगी, निवडणूक आयोगाची मान्यता आणि संबंधित विभागांची तांत्रिक मंजुरी यांचा समावेश आहे. सध्या लोकसभा निवडणुकीची आचारसंहिता लागू असल्याने, या प्रक्रियेला अधिक वेळ लागू शकतो.
उपलब्ध सवलती आणि पर्यायी व्यवस्था प्रवाशांसाठी काही सवलती आणि पर्यायी व्यवस्था उपलब्ध आहेत. यामध्ये मासिक पास धारकांना विशेष सवलत, विद्यार्थी पास योजना, ज्येष्ठ नागरिक सवलत आणि विशेष सामूहिक प्रवास योजना यांचा समावेश आहे. तरीही, या सवलतींचा लाभ सर्व प्रवाशांना मिळेलच असे नाही.
एसटी ही महाराष्ट्रातील सर्वसामान्य जनतेची जीवनवाहिनी आहे. तिच्या भाडेवाढीचा निर्णय अत्यंत काळजीपूर्वक घेणे आवश्यक आहे. हंगामी स्वरूपाची ही भाडेवाढ असली तरी, उन्हाळी सुट्यांच्या काळात ती प्रवाशांसाठी मोठा आर्थिक भार ठरणार आहे. महामंडळाने प्रवाशांच्या हितासाठी अधिक पर्यायी योजना आखणे आणि सवलतींचा विस्तार करणे गरजेचे आहे.