Ration card holders सार्वजनिक वितरण प्रणालीचा (पीडीएस) मुख्य आधारस्तंभ असलेले रेशन कार्ड हे केवळ स्वस्त धान्य मिळवण्याचे साधन राहिलेले नाही, तर ते अनेक सरकारी योजना आणि फायद्यांचे प्रवेशद्वार बनले आहे. 2024 मध्ये, सरकारने या योजनेत केलेल्या नवीन सुधारणा आणि बदलांमुळे सर्वसामान्य जनतेला मोठा दिलासा मिळाला आहे.
राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा कायदा (NFSA) अंतर्गत जारी केले जाणारे रेशन कार्ड हे एक महत्त्वपूर्ण ओळखपत्र आहे. या कार्डाचा मुख्य उद्देश देशातील प्रत्येक नागरिकाला पोषक आहार उपलब्ध करून देणे हा आहे. 2024 मध्ये या योजनेत झालेल्या सुधारणांमुळे लाभार्थ्यांना अनेक नवीन फायदे मिळणार आहेत.
सर्वात महत्त्वाची सुधारणा म्हणजे रेशन दुकानांमधून मिळणाऱ्या वस्तूंच्या यादीत झालेली भर. आता लाभार्थ्यांना गहू आणि तांदळासोबतच, विविध प्रकारच्या डाळी (तूर, मूग, मसूर), साखर, खाद्यतेल, मीठ आणि आवश्यक मसाले रियायती दरात उपलब्ध होणार आहेत. या विस्तारित यादीमुळे कुटुंबांना संतुलित आहार घेणे शक्य होणार आहे आणि त्यांच्या दैनंदिन खर्चातही बचत होणार आहे.
डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर ही या योजनेतील दुसरी महत्त्वाची सुधारणा आहे. स्मार्ट रेशन कार्ड योजनेअंतर्गत, सर्व व्यवहार डिजिटल पद्धतीने होणार आहेत. बायोमेट्रिक सत्यापनामुळे भ्रष्टाचार आणि गैरव्यवहारांना आळा बसणार आहे. मोबाइल अॅपद्वारे रेशन उपलब्धतेची माहिती सहज मिळणार असून, ऑनलाइन तक्रार निवारण यंत्रणेमुळे लाभार्थ्यांच्या समस्यांचे त्वरित निराकरण होणार आहे. या डिजिटल व्यवस्थेमुळे संपूर्ण वितरण प्रणाली अधिक पारदर्शक बनली आहे.
‘एक देश एक रेशन कार्ड’ ही या योजनेतील सर्वात क्रांतिकारी सुधारणा आहे. या व्यवस्थेमुळे लाभार्थी देशातील कोणत्याही रेशन दुकानातून आपले धान्य घेऊ शकतात. विशेषतः स्थलांतरित कामगारांसाठी ही सुविधा वरदान ठरली आहे. आता त्यांना रोजगारासाठी दुसऱ्या राज्यात गेल्यावरही रेशन मिळवण्यासाठी त्रास पडणार नाही. या योजनेमुळे देशभरात रेशन कार्डची वैधता मान्य होणार असून, कोणत्याही राज्यात रेशन घेता येणार आहे.
आरोग्य आणि पोषण या घटकांवरही या नवीन योजनेत विशेष लक्ष देण्यात आले आहे. किशोरवयीन मुली आणि गर्भवती महिलांसाठी विशेष पोषण पॅकेज उपलब्ध करून देण्यात आले आहेत. लहान मुलांसाठी पौष्टिक आहार पुरवठा करण्याची व्यवस्था करण्यात आली आहे. शिवाय, आयुष्मान भारत योजनेशी जोडणी केल्यामुळे लाभार्थ्यांना आरोग्य सेवाही सहज उपलब्ध होणार आहेत.
रेशन कार्डधारकांना इतर सरकारी योजनांचा लाभ घेण्यासाठी प्राधान्य दिले जात आहे. यामध्ये शैक्षणिक सवलती, रोजगार योजनांमधील प्राधान्य, सामाजिक सुरक्षा पेन्शन योजना आणि आवास योजनांमधील सहभाग यांचा समावेश आहे. या एकात्मिक दृष्टिकोनामुळे लाभार्थी कुटुंबांना सर्वांगीण विकासाची संधी मिळणार आहे.
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी लाभार्थी ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन पद्धतीने अर्ज करू शकतात. ऑनलाइन पद्धतीत NFSA च्या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन आवश्यक माहिती भरावी लागते. राज्य, जिल्हा आणि तालुका निवडून सबमिट केल्यानंतर यादीमध्ये आपले नाव तपासता येते. ऑफलाइन पद्धतीत नजीकच्या रेशन दुकानात जाऊन आवश्यक कागदपत्रे सादर करून अर्ज भरता येतो.
2024 ची स्मार्ट रेशन कार्ड योजना ही केवळ अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यापुरती मर्यादित राहिलेली नाही. ती एक व्यापक सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम बनली आहे. डिजिटल तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर, विस्तारित लाभ आणि पारदर्शक व्यवस्था यामुळे ही योजना अधिक लाभार्थी-केंद्रित झाली आहे. या योजनेमुळे गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होणार आहे.
सरकारने केलेल्या या महत्त्वपूर्ण सुधारणांमुळे लाभार्थी कुटुंबांना आर्थिक स्थैर्य मिळण्यास मदत होणार आहे. त्यामुळे गरजू कुटुंबांनी या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी लवकरात लवकर नोंदणी करावी आणि आपल्या हक्काच्या सवलती मिळवाव्यात.