Cotton Rate महाराष्ट्राच्या कृषी क्षेत्रात कापूस हे एक महत्त्वपूर्ण पीक मानले जाते. ‘पांढरे सोने’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या पिकावर लाखो शेतकऱ्यांचे जीवन अवलंबून आहे. यंदाच्या हंगामात कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसमोर आशा आणि चिंतेचे वातावरण निर्माण झाले आहे. या परिस्थितीचा सखोल आढावा घेऊया.
यंदा महाराष्ट्रात पावसाची स्थिती चांगली राहिली, ज्यामुळे कापसाचे पीक समाधानकारक आहे. विशेषतः खानदेश, विदर्भ आणि मराठवाड्यात मोठ्या प्रमाणावर कापसाची लागवड करण्यात आली आहे. या भागातील शेतकऱ्यांचे अर्थकारण प्रामुख्याने कापूस पिकावर अवलंबून असल्याने, त्यांना मिळणारा भाव हा त्यांच्या आर्थिक स्थितीचा निर्णायक घटक ठरतो.
मागील वर्षाचा अनुभव: गेल्या वर्षी कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांना मोठा आर्थिक फटका बसला. बाजारभाव इतके खाली गेले की, शेतकऱ्यांना आपला माल कवडीमोल किंमतीत विकावा लागला. या परिस्थितीत शासनाने हस्तक्षेप करून प्रति हेक्टर पाच हजार रुपयांचे अनुदान जाहीर केले. मात्र हे अनुदानही शेतकऱ्यांच्या नुकसानीची भरपाई करण्यास अपुरे पडले.
यंदाच्या हंगामातील अपेक्षा: सध्या शेतकरी वर्गातून कापसाला किमान दहा हजार रुपये प्रति क्विंटल भाव मिळावा अशी मागणी होत आहे. काही शेतकरी संघटनांनी तर पंधरा हजार रुपये प्रति क्विंटल भावाची मागणी केली आहे. या मागण्यांमागे शेतकऱ्यांचे गंभीर कारण आहे. वाढती महागाई, शेती खर्चातील वाढ आणि गेल्या वर्षीचे झालेले नुकसान यामुळे शेतकऱ्यांना योग्य मोबदला मिळणे आवश्यक आहे.
बाजार तज्ज्ञांचे विश्लेषण: मात्र बाजार विश्लेषकांचे मत वेगळे आहे. त्यांच्या मते, ऑक्टोबर ते डिसेंबर या कालावधीत कापसाचे दर साधारणतः सात हजार पाचशे ते आठ हजार पाचशे रुपयांच्या दरम्यान राहण्याची शक्यता आहे. दहा हजार रुपयांपर्यंत भाव जाण्याची शक्यता कमी असल्याचे त्यांचे मत आहे.
सध्याची बाजार स्थिती: वर्तमान बाजारपेठेत कापसाला सरकारी हमी भावापेक्षा जास्त भाव मिळत असला तरी, तो आठ हजार रुपयांच्या खालीच आहे. दिवाळीच्या मुहूर्तावर राज्यभरात कापूस खरेदी केंद्रे सुरू होत असतात. या काळात बाजारभावावर परिणाम करणारे अनेक घटक कार्यरत असतात.
शेतकऱ्यांसमोरील आव्हाने: कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसमोर अनेक आव्हाने आहेत. प्रथमतः, उत्पादन खर्च वाढला आहे. बियाणे, खते, कीटकनाशके यांचे दर वाढले आहेत. मजुरीचा खर्चही वाढला आहे. दुसरीकडे, हवामान बदलामुळे पिकांवर येणाऱ्या रोग-किडींचा प्रादुर्भाव वाढला आहे. या सर्व परिस्थितीत शेतकऱ्यांना किफायतशीर भाव मिळणे महत्त्वाचे आहे.
कापूस बाजारपेठेवर अनेक घटकांचा प्रभाव पडतो. आंतरराष्ट्रीय बाजारातील मागणी-पुरवठा, कापडउद्योगाची स्थिती, निर्यात-आयात धोरण या सर्व बाबी भाव निर्धारणात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. यंदा जागतिक बाजारपेठेत कापसाची मागणी कमी असल्याने, भाववाढीची शक्यता मर्यादित आहे.
उपाययोजना: या परिस्थितीत शेतकऱ्यांना दिलासा देण्यासाठी काही ठोस उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. सरकारने हमी भाव वाढवणे, कापूस खरेदीसाठी विशेष मोहीम राबवणे, निर्यातीला प्रोत्साहन देणे अशा उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. शेतकऱ्यांनीही कापसावर प्रक्रिया करून मूल्यवर्धित उत्पादने तयार करण्याकडे वळले पाहिजे.
कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी यंदाचा हंगाम निर्णायक ठरणार आहे. गेल्या वर्षीच्या नुकसानीतून सावरण्यासाठी त्यांना योग्य बाजारभाव मिळणे आवश्यक आहे. मात्र बाजार विश्लेषकांच्या अंदाजानुसार भाववाढीची शक्यता कमी आहे.