e-Peak inspection महाराष्ट्र शासनाने शेतकऱ्यांसाठी सुरू केलेली ई-पीक पाहणी प्रणाली ही एक क्रांतिकारी पाऊल ठरली आहे. या डिजिटल व्यवस्थेमुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांची नोंदणी करणे आणि त्याची स्थिती तपासणे अतिशय सोपे झाले आहे. विशेष म्हणजे, पीक विमा आणि नुकसान भरपाईसाठी ही नोंदणी अत्यंत महत्त्वाची ठरते.
ई-पीक पाहणी यंत्रणेचे महत्त्व अनेक पातळ्यांवर आहे. सर्वप्रथम, यामुळे शेतकऱ्यांना शासकीय योजनांचा लाभ मिळविण्यास मदत होते. शिवाय, पीक विम्याच्या दाव्यांसाठी ही माहिती अत्यावश्यक ठरते. जर पीक पाहणी यशस्वीरित्या पूर्ण झाली नसेल, तर शेतकऱ्यांना विमा किंवा नुकसान भरपाईची रक्कम मिळू शकत नाही.
ई-पीक पाहणी अॅपचा वापर करण्याची प्रक्रिया अतिशय सोपी आहे. प्रथम, शेतकऱ्यांनी गूगल प्ले स्टोरवरून ‘ई-पीक पाहणी’ हे अधिकृत अॅप डाउनलोड करावे. अॅप इन्स्टॉल केल्यानंतर, खातेदाराचे नाव आणि चार अंकी संकेतांक वापरून लॉगिन करावे. यानंतर अॅपमध्ये विविध पर्याय उपलब्ध होतात, ज्यामध्ये पीक माहिती नोंदवणे आणि पाहणे या सुविधा प्रमुख आहेत.
पीक पाहणी नोंदणीची प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर, शेतकरी आपल्या नोंदणीची स्थिती तपासू शकतात. यासाठी मुख्य मेनूमधील ‘गावाची खातेदाराची पीक पाहणी’ या पर्यायाचा वापर करावा. या विभागात गावातील सर्व लाभार्थ्यांची यादी उपलब्ध होते. ज्या शेतकऱ्यांची पीक पाहणी यशस्वीरित्या पूर्ण झाली आहे, त्यांच्या नावासमोर हिरवा रंग दिसतो, तर ज्यांची नोंदणी झालेली नाही त्यांच्या नावासमोर पांढरा रंग दिसतो.
ई-पीक पाहणी प्रणालीचे सर्वात मोठे फायदे म्हणजे पारदर्शकता आणि कार्यक्षमता. पूर्वीच्या पारंपारिक पद्धतीत अनेक त्रुटी होत्या आणि वेळही जास्त लागत असे. डिजिटल प्रणालीमुळे ही प्रक्रिया जलद आणि अचूक झाली आहे. शिवाय, शेतकऱ्यांना आपल्या नोंदणीची स्थिती घरबसल्या तपासता येते.
या प्रणालीमुळे शासनालाही फायदा होतो. पीक पाहणीची आकडेवारी अचूक मिळते, ज्यामुळे धोरणात्मक निर्णय घेणे सोपे होते. विमा कंपन्यांनाही या माहितीचा उपयोग होतो. त्यामुळे विमा दाव्यांचे वितरण जलद गतीने होऊ शकते.
शेतकऱ्यांनी ई-पीक पाहणी नोंदणी वेळेत करणे महत्त्वाचे आहे. कारण यावरच पुढील अनेक लाभ अवलंबून असतात. उदाहरणार्थ, नैसर्गिक आपत्तीमुळे पीक नुकसान झाल्यास, विमा कंपन्या ई-पीक पाहणीच्या नोंदींचा आधार घेतात. यासाठी नोंदणी यशस्वी होणे अत्यावश्यक आहे.
तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे शेती क्षेत्रात होत असलेला हा बदल स्वागतार्ह आहे. मात्र यासाठी शेतकऱ्यांमध्ये जागृती आणि प्रशिक्षण आवश्यक आहे. अनेक शेतकरी अजूनही स्मार्टफोन वापरण्यास सक्षम नाहीत किंवा डिजिटल साक्षरतेपासून दूर आहेत. त्यांना या प्रणालीचा वापर करण्यास प्रोत्साहित करणे आणि मदत करणे गरजेचे आहे.
ग्रामपंचायत स्तरावर ई-पीक पाहणी प्रणालीबद्दल नियमित कार्यशाळा आयोजित केल्या जाऊ शकतात. तरुण शेतकऱ्यांनी आपल्या वडीलधाऱ्या शेतकऱ्यांना या प्रणालीचा वापर शिकविण्यात पुढाकार घ्यावा. शिवाय, कृषी विभागाच्या कर्मचाऱ्यांनीही शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करावे.
