soybean purchases शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थैर्यासाठी हमीभाव हा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ मानला जातो. मात्र, महाराष्ट्रातील सोयाबीन हमीभाव खरेदीची सद्यस्थिती चिंताजनक आहे. राज्यात केवळ १ टक्के सोयाबीन हमीभावाने खरेदी झाली आहे, जी शेतकऱ्यांच्या अपेक्षांपेक्षा अत्यंत कमी आहे. या परिस्थितीमागील विविध कारणे आणि त्यावरील संभाव्य उपायांचा सखोल विचार करणे आवश्यक ठरले आहे.
सद्यस्थितीचे विश्लेषण: महाराष्ट्र राज्यात सोयाबीन हमीभाव खरेदीसाठी १३,०८,२३८ टन इतके मोठे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले होते. परंतु प्रत्यक्षात केवळ १३,४०२ टन खरेदी झाली, जी एकूण उद्दिष्टाच्या केवळ १ टक्का आहे. ही आकडेवारी राज्यातील सोयाबीन खरेदी व्यवस्थेतील गंभीर त्रुटींकडे निर्देश करते. यंदाच्या हंगामात पावसाच्या लांबलेल्या कालावधीमुळे सोयाबीनमधील ओलाव्याचे प्रमाण वाढले, ज्यामुळे अनेक शेतकऱ्यांचे सोयाबीन हमीभाव केंद्रांवर नाकारले गेले.
प्रमुख समस्या:
१. खरेदी केंद्रांचा अभाव: राज्यात पुरेशी खरेदी केंद्रे वेळेत सुरू न झाल्याने शेतकऱ्यांना मोठा फटका बसला. बहुतांश ठिकाणी दिवाळीनंतर खरेदी केंद्रे सुरू झाली, तोपर्यंत अनेक शेतकऱ्यांनी आर्थिक गरजेपोटी कमी दराने खुल्या बाजारात आपला माल विकला होता.
२. ओलाव्याचे कठोर निकष: केंद्र सरकारने ओलाव्याचा निकष १२ टक्क्यांवरून १५ टक्क्यांपर्यंत वाढवला असला तरी, यंदाच्या अवकाळी पावसामुळे बहुतांश सोयाबीनमधील ओलावा या निकषांपेक्षा जास्त आढळला. परिणामी, मोठ्या प्रमाणात सोयाबीन खरेदी नाकारली गेली.
३. खरेदी कालावधीचे अयोग्य नियोजन: १५ ऑक्टोबर ते १२ जानेवारी हा ठरवलेला खरेदी कालावधी शेतकऱ्यांच्या गरजांशी सुसंगत नाही. बहुतांश शेतकरी दिवाळीपूर्वी आपला माल विकतात, त्यामुळे हा कालावधी फारसा उपयुक्त ठरत नाही.
इतर राज्यांशी तुलना: महाराष्ट्राप्रमाणेच मध्यप्रदेश आणि कर्नाटक या राज्यांमध्येही सोयाबीन खरेदीचे प्रमाण कमी आहे. मध्यप्रदेशात २.४ टक्के तर कर्नाटकमध्ये केवळ ०.६ टक्के खरेदी झाली. मात्र तेलंगणा राज्याने ५४.८ टक्के खरेदी पूर्ण केली आहे. तेलंगणाच्या यशामागे सुलभ खरेदी प्रक्रिया आणि उत्तम नियोजन हे प्रमुख घटक आहेत.
आवश्यक उपाययोजना:
१. त्वरित खरेदी केंद्रांची उभारणी:
- प्रत्येक तालुक्यात किमान एक खरेदी केंद्र असावे
- हंगामाच्या सुरुवातीलाच केंद्रे कार्यान्वित करावीत
- पुरेसे मनुष्यबळ आणि साधनसामग्री उपलब्ध करून द्यावी
२. ओलाव्याच्या निकषांमध्ये सुधारणा:
- प्रादेशिक हवामानानुसार निकषांमध्ये बदल करावा
- पावसाळी हंगामात अधिक लवचिक निकष ठेवावेत
- वैज्ञानिक पद्धतीने ओलावा मोजण्याची व्यवस्था करावी
३. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर:
- ऑनलाइन नोंदणी प्रणाली विकसित करावी
- सोयाबीन साठवणुकीसाठी आधुनिक सुविधा उपलब्ध करून द्याव्यात
- खरेदी प्रक्रियेचे संगणकीकरण करावे
४. कालावधीचे पुनर्नियोजन:
- शेतकऱ्यांच्या गरजेनुसार खरेदी कालावधी निश्चित करावा
- स्थानिक परिस्थितीनुसार लवचिक वेळापत्रक ठेवावे
- दिवाळीपूर्वी जास्तीत जास्त खरेदी केंद्रे सुरू करावीत
भविष्यातील दृष्टिकोन: सोयाबीन हमीभाव खरेदी व्यवस्था सुधारण्यासाठी दीर्घकालीन धोरणाची आवश्यकता आहे. यामध्ये पुढील मुद्दे महत्त्वाचे ठरतील:
१. पारदर्शक व्यवस्था:
- खरेदी प्रक्रियेत पारदर्शकता आणावी
- शेतकऱ्यांना माहिती सहज उपलब्ध करून द्यावी
- तक्रार निवारण यंत्रणा प्रभावी करावी
२. आर्थिक नियोजन:
यह भी पढ़े:
16 जिल्ह्यातील महिलांना आजपासून मिळणार 2,100 रुपये! पहा महिलांच्या याद्या Women lists of women
- वेळेत पैसे उपलब्ध करून द्यावेत
- बँकांशी समन्वय साधून कर्जवाटप सुलभ करावे
- विमा संरक्षण वाढवावे
३. प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन:
- शेतकऱ्यांना नियमित प्रशिक्षण द्यावे
- आधुनिक शेती पद्धतींची माहिती द्यावी
- बाजारपेठेविषयी मार्गदर्शन करावे
सोयाबीन हमीभाव खरेदी व्यवस्थेत सुधारणा करण्यासाठी सर्व स्तरांवर प्रयत्न होणे आवश्यक आहे. केंद्र आणि राज्य सरकारने समन्वयाने काम करून शेतकऱ्यांच्या हिताचे निर्णय घ्यावेत. तेलंगणा राज्याच्या यशस्वी धोरणांचा अभ्यास करून त्याचा अवलंब करावा.
वरील माहिती आम्हाला सोशल मीडियावरती मिळालेली आहे, त्यामुळे आमचा उद्देश एवढाच आहे कि माहिती तुमच्या पर्यंत पोहचवणे, खोटी बातमी देण्याचा आमचा हेतू नाही. तरीही आपण बातमीची शहानिशा करावी. धन्यवाद..!!
